Klimaatadaptatie: Ritsen van producten & hulpmiddelen

Klimaatadaptatie: maak van een maatschappelijke opgave geen publieke opgave

Afgelopen jaren zijn er veel voorbeelden geweest van de stevige gevolgen die de klimaatverandering met zich mee kan brengen. De beelden en filmpjes van ondergelopen straten en zelfs een kano in de straten gingen al snel weer ‘viral’. Extreme neerslag is één van de bekende gevolgen van een veranderend klimaat en dit brengt veel schade en ontwrichting met zich mee. Dit, terwijl er ook alarmbellen worden geluid over een  neerslagtekort. Naast extreme neerslag en toenemende droogte zullen we ook steeds vaker te maken krijgen met ‘heat islands’ in onze versteende steden, nemen op sommige plaatsen de overstromingsrisico’s toe en wordt de bodemdaling in veenweidegebieden een steeds groter probleem. 

Kortom, een maatschappelijke opgave die – gelukkig – steeds nadrukkelijker aandacht krijgt.  

Tegelijkertijd is deze opgave ook nog een, wat wij noemen, ongestructureerde maatschappelijke opgave. Daarmee bedoelen we, als we het heel simpel houden, dat er nog geen antwoord op de vraag: wie moet ik bellen als ik meer klimaatadaptatie wil? 

Ongestructureerde maatschappelijke opgaven vragen om samenwerking, en voor klimaatadaptatie is dat niet anders. We zullen het samen moeten doen, want niemand is er in zijn eentje van en niemand kan het ook alleen voor elkaar krijgen. En natuurlijk hebben overheden hierin niet alleen een belang, maar zeker ook een belangrijke rol. We moeten immers niet alleen onze gebouwen (die vaak niet in het bezit van overheden zijn) maar ook onze publieke ruimte klimaatadaptiever maken. Bovendien: door de publieke ruimte slim en goed klimaatadaptief te maken, zijn de vaak duurdere maatregelen in, op of aan gebouwen minder snel nodig.  

Tegelijkertijd zien we dat veel overheden, vaak onbedoeld, door hun (beleids)keuzes zich het probleem, bedoeld of onbedoeld, toe-eigenen. Waardoor er minder gezamenlijkheid, minder samenwerking en minder co-creatie plaatsvindt. Gevolg: suboptimale oplossingen, vertraging in de uitvoering, soms onnodig hoge kosten en risico’s in de beheerfase.  

&Flux en Tauw hebben een inventarisatie gemaakt van allerlei producten, hulpmiddelen, ‘tools’ en rapporten die door een aantal koplopersinitiatieven zijn gemaakt en die gericht zijn op nieuwbouw projecten en nieuwe gebiedsontwikkelingen. Deze producten en hulpmiddelen hebben we vervolgens ingedeeld naar de verschillende fases van gebiedsontwikkelingsprocessen. Dat biedt een aantal belangrijke en nuttige inzichten over de onderwerpen die we al aardig inzichtelijk hebben en de thema’s die echt nog flink wat aandacht behoeven (financiering van klimaatadaptatie bijvoorbeeld).  

Daarnaast hebben we ook gevonden dat de aard van de producten, de ‘afzenders’, de doelgroepen en inhoud ervan, ook iets zeggen over de manier waarop de overheid invulling geeft aan haar eigen rol. Voor de identificatie van die verschillende rollen hebben we de ‘good old’ indeling van de NSOB gebruikt: de realiserende overheid, de regulerende overheid, de samenwerkende overheid en de ondersteunende overheid.  

Uit onze verkenning blijkt dat verreweg de meeste producten en hulpmiddelen over klimaatadaptatie passen bij de ‘regulerende overheid’. Tegelijkertijd zijn veel van deze overheden juist op zoek naar ‘partnerships’ en samenwerking met ‘stakeholders’ en de ‘ketenpartners’. In de praktijk blijkt echter dat de overheid toch net iets te vaak in publiek-publieke ‘splendid isolation’ zelf bepaalt wat er moet gebeuren of hoe het geregeld moet worden. Dat kan en dat mag, maar dat veroorzaakt ook een dynamiek die de instelling ‘aan de andere kant van de tafel’ in de hand werkt. Als de overheid kiest om te reguleren, dan zal ‘de ander’ sneller achterover leunen en denken: we horen het wel, zeg maar wat we moeten doen en daar natuurlijk wel de rekening voor presenteren. 

Wij zijn er van overtuigd dat het realiseren van klimaatrobuuste nieuwbouwprojecten en gebieden het beste tot stand kunnen komen vanuit de gedachte dat er hier sprake is van een gedeelde maatschappelijke opgave. De bouwers, ontwikkelaars en andere ketenpartners zien hier heus ook het belang van in en zijn meer dan bereid hun steentje bij te dragen. Dat gaat alleen niet werken als ze eisen en maatregelen uitgevraagd krijgen waar ze zich niet in herkennen of waarvan ze weten dat het eigenlijk slimmer, beter, sneller of makkelijker had gekund.

Juist daarom is het zo belangrijk om alle ketenpartners zo vroeg mogelijk te betrekken bij deze gedeelde opgave en samen op zoek te gaan naar de beste oplossingen voor het gebied. De overheid zal hiervoor de rol van de ‘samenwerkende overheid’ aan moeten nemen, en uit de rol van de ‘regulerende overheid’ moeten stappen. Ook dan is er nog volop ruimte om stevige prestatie-afspraken en/of werkprocessen vast te leggen. Maar bedenk die afspraken dan samen zodat er draagvlak en mede-eigenaarschap is bij alle partners. Juist op die manier kunnen we versnellen op deze opgave.

En dat is hard nodig want de beelden van afgelopen maanden zijn jammer genoeg slechts een voorproefje van wat er ons nog te wachten staat. Aan de slag, en als het even kan: samen! 

Bekijk hier onze Leermodule Klimaatadaptief Bouw-, en Ontwikkelproces.